Wszelkie maszyny powstające i użytkowane przez przedsiębiorstwa na rynku europejskim powinny spełniać określone prawnie wymagania i standardy jakości oraz bezpieczeństwa. Przed dopuszczeniem maszyny do użytku konieczne jest zweryfikowanie jej zgodności z obowiązującymi normami oraz zaniechanie używania maszyny, jeśli ta nie jest właściwie przygotowana i przetestowana pod kątem obowiązujących standardów. Jakie wymagania powinny spełniać maszyny i jakich czynności powinien dopilnować producent, by maszyny mogły trafić na rynek?
Podstawowe wymagania dla maszyn na rynku europejskim
Producent udostępniający maszynę do sprzedaży powinien upewnić się, że jest ona w pełni zgodna z obowiązującymi wymaganiami i zapewnia odpowiedni poziom bezpieczeństwa pracy. Podstawowym wymogiem jest zapewnienie przez producenta, że maszyna spełnia odpowiednie zasadnicze wymagania dotyczące ochrony zdrowia i bezpieczeństwa oraz zapewnienie dostępności dokumentów określonych w załączniku nr 2 Dokumentacja techniczna rozporządzenia Ministra Gospodarki z 21 października 2008 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn. Dokumentacja techniczna maszyny dostarcza informacji o jej konstrukcji i parametrach oraz zastosowanych zabezpieczeniach i rozwiązaniach technicznych gwarantujących zgodność z obowiązującymi wymogami. Producent musi ponadto dostarczyć niezbędnych informacji, w tym instrukcji prawidłowego użytkowania maszyny, przeprowadzić właściwe procedury oceny zgodności, sporządzić deklarację zgodności WE dla maszyn, określoną w załączniku 3 ww. rozporządzenia oraz umieścić na maszynie oznakowanie CE, zgodnie z zasadami określonymi w załączniku nr 4 ww. rozporządzenia.
Począwszy od 1 maja 2004 roku, wszystkie trafiające na rynek maszyny i urządzenia muszą posiadać oznakowanie CE, a producenci są zobowiązani do wcześniejszego przeprowadzenia procedury oceny zgodności swoich maszyn z wymaganiami Dyrektywy Maszynowej 2006/42/WE.
Ocena ryzyka – pierwszy krok w stronę bezpieczeństwa maszyn
Wszyscy producenci tworzący maszyny i urządzenia trafiające na rynek europejski powinni rozpocząć proces wprowadzania ich na rynek od przeprowadzenia oceny ryzyka maszyn potwierdzającej ich bezpieczeństwo. Przeprowadzenie takiej oceny jest wymagane przez Dyrektywę Maszynową 2006/42/WE, zgodnie z którym ocenę przeprowadza upoważniony przez producenta personel, uwzględniając w niej aktualne normy zharmonizowane, znane ograniczenia maszyny, identyfikację zagrożeń w każdej z faz cyklu życia maszyny, rzeczywiste oszacowanie i ocenę ryzyka oraz zalecane działania prowadzące do redukcji ryzyka podczas jej użytkowania. Poziom ryzyka dla każdej z maszyn oblicza się na podstawie prawdopodobieństwa jego wystąpienia oraz potencjalnej szkód, jakie dane zagrożenie może wyrządzić.
Przygotowanie koncepcji i projektu bezpieczeństwa maszyny
Producent tworzący maszynę bezpieczną nie może mieć pewności, że ta po trafieniu w ręce użytkownika będzie wykorzystywana zgodnie z przeznaczeniem i jej ograniczeniami. W związku z tym, w celu spełnienia obowiązujących wymogów prawnych, producent musi opracować koncepcję bezpieczeństwa określającą wymagane środki techniczne, które zagwarantują bezpieczeństwo maszyn zgodnie z krajowymi i międzynarodowymi normami zharmonizowanymi. W koncepcji bezpieczeństwa poruszone są kwestie wykorzystania osłon i systemów do zatrzymania maszyn i urządzeń, możliwości bezpiecznego odłączenia zasilania energii elektrycznej oraz systemów wykrywania pracowników w strefach niebezpiecznych.
Po sporządzeniu koncepcji bezpieczeństwa, na bazie jej wyników tworzony jest projekt bezpieczeństwa mający na celu znaczące zmniejszenie lub całkowite wyeliminowanie niebezpiecznych punktów. W projekcie zaplanowane są niezbędne środki ochronne zastosowane w maszynie w celu zapewnienia jej bezpieczeństwa. W szczególności, w projekcie bezpieczeństwa powinny znaleźć się informacje odnośnie projektowania systemów mechaniki, elektryki, elektroniki, oprogramowania i systemów sterowania oraz doboru komponentów bezpieczeństwa dla każdej wychodzącej od producenta maszyny.
Integracja systemu zabezpieczania maszyn
Wymienione w projekcie bezpieczeństwa i zastosowane w maszynie środki bezpieczeństwa muszą zostać odpowiednio zintegrowane z systemem zabezpieczeń. Etap ten odbywa się przez wybór odpowiednich dostawców, zakup komponentów i wdrożenie rozwiązań systemowych poprawiających ogólny poziom bezpieczeństwa maszyny i pozwalających na spełnienie przez producenta obowiązujących dla maszyn standardów i norm prawnych. Po wdrożeniu systemów konieczna będzie ich konfiguracja oraz montaż i integracja wszystkich systemów sterowania, instalacji elektrycznych czy mechanicznych środków ochronnych.
Ostatnim krokiem integracji systemu zabezpieczenia maszyn będzie przygotowanie instrukcji bezpiecznej obsługi oraz, jeśli to możliwe, przeszkolenie pracowników, którzy będą z danej maszyny korzystali.
Kiedy umieścić deklarację zgodności CE na gotowej maszynie?
Obowiązująca w UE Dyrektywa Maszynowa 2006/42/WE narzuca konieczność nadania maszynom znaku CE, który ostatecznie potwierdzi bezpieczeństwo gotowego produktu i spełnienie przez producenta wszystkich wymagań prawnych dyrektywy. Znak CE jest wymagany zarówno dla maszyn produkowanych w Europie, jak i tych sprowadzanych spoza krajów UE. Samo oznaczenie można umieścić dopiero po przebyciu wszystkich poprzedzających etapów i upewnieniu się, że maszyna spełnia wymogi dyrektywy. Co ważne, jeśli maszyna ma pracować w zespole maszyn, cała procedura oceny zgodności i oznakowania CE powinna być przeprowadzona osobno dla zespołu maszyn jako całości, a nie jedynie dla pojedynczych maszyn.